ΠΛΑΤΩΝΑΣ

24 Φεβρουαρίου 2019
Rous News
Καταχωρήθηκε στο Φιλοσοφία

Night mode

ΠΛΑΤΩΝΑΣ

Στους θαυμάσιους διαλόγους του ο Πλάτων απέδωσε την διδασκαλία του Σωκράτη και διατύπωσε εξαιρετικής γενικότητας δικές του θεωρίες για τον κόσμο και για τον άνθρωπο, για την ψυχή και για το νου, για την πολιτεία και για την ηθική, επηρεάζοντας βαθύτερα τον χριστιανισμό και τις ηθικές και κοινωνικές αντιλήψεις των νεότερων χρόνων ως τις μέρες μας.

Οι διάλογοι του αποτελούν άρτια εγκυκλοπαιδική διδασκαλία της αρχαίας σοφίας, και έχουν τόση φυσικότητα, περιγραφή και χάρη, που μπορούν να χαρακτηριστούν και ως φιλοσοφικά δράματα.

Φαίδων

Πρόκειται για υψηλή και βαθιά μελέτη περί ψυχής. Ο Σωκράτης, ανάμεσα στους μαθητές του, στις τελευταίες ώρες της ζωής του, διδάσκει με ηρεμία και γαλήνη τον θείο προορισμό του ανθρώπου και φέρνει δυνατά επιχειρήματα για την ύπαρξη ζωής υστερ’ από τον θάνατο. Η λιτή δραματική αφήγησή του θανάτου του Σωκράτη, με κώνειο, είναι από τις ωραιότερες σελίδες της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Κριτών

Ο μεγάλος φιλόσοφος, παρακινούμενος από τον Κρίτωνα να φύγει, για να μην υποστεί την άδικη τιμωρία, αρνείται και εξηγώντας τους λόγους διδάσκει γιατί και πως πρέπει ν’ αγαπάμε και να σεβόμαστε την πατρίδα και τους νόμους της.

Θεαίτητος

Από τα τελευταία έργα του Πλάτωνα. Σε αυτό ερευνώνται τα σχετικά με την ανθρώπινη γνώση και καθορίζεται το τί είναι επιστήμη. Η ενάργια της σκέψης, η βαθύτητα του νοήματος και η ακρίβεια της φιλοσοφικής διατύπωσης κάνουν τον ”Θεαίτητο” έναν από τους εξοχώτερους πλατωνικούς διαλόγους.

Κρατύλος

Με βαθύτατη παρατηρητικότητα κι’ εύλυπτη ανάλυση στο διάλογο αυτό, εξετάζεται το πως δημιουργήθηκε η γλώσσα, για το πως πρέπει ν΄αποβλέπουμε στη μουσική ετυμολογία των λέξεων και ίσαμε ποιό σημείο είναι δυνατόν να χειραφετηθεί η σκέψη από τις ατέλειες της γλώσσας.

Σοφιστής

Πρόκειται για εξαιρετικά τολμηρή φιλοσοφική έξαρση προς εξακρίβωση των ορίων της ανθρώπινης νοήσεως, γι’ αυτό και θεωρείται ως η μεταφυσική του Πλάτωνος. Σε ό,τι αφορά στην λογική του, είναι ο πιο πολύτροπος και οξύς από τους πλατωνικούς διαλόγους.

Πολιτικός

Στον διάλογο τούτο αναλύεται φιλοσοφικά η ανθρώπινη ενέργεια στην πράξη και στη θεωρία, κι ο συγγραφέας χρησιμοποιώντας έναν μύθο, παρουσιάζει άλλο είδος πολιτεύματος για να υποδείξει τις ατέλειες των υπαρχόντων πολιτευμάτων. Έτσι, ο διάλογος αυτός αποτελεί την κατ΄εξοχήν κοινωνιολογική μελέτη του Πλάτωνος.

Χαρμίδης

Ο ”Χαρμίδης” αποτελεί επισκόπηση της ηθικής, κ’ εξετάζει κυρίως το τι είναι σωφροσύνη, για να συμπεράνει ότι και αυτή, όπως τόσες άλλες ηθικές αξίες, είναι σχετική και επομένως απροσδιόριστη από πολλές απόψεις.

Ιππίας μείζων και ελάσσων

Στον ”Ιππία μείζονα”, ο Σωκράτης φέρνει σε αντιφάσεις τον σοφιστή Ιππία, προκαλόντας τον να ορίσει το Ωραίο. Ερευνάται αν Ωραίο είναι το πρέπον ή το χρήσιμο ή το ικανό ή γενικότεραακόμα, αν το Ωραίο είναι το αίτιο του αγαθού ή πιό θετικά, αυτό που ευχαριστεί την όραση και την ακοή. Όλους τους ορισμούς αυτούς, ο Σωκράτης τους ελέγχει ως ατελείς, υποδυκνείοντας εντούτοις ως κάτι ευχάριστω και επαρκή για τον νου μια τέτοια πολλαπλή και διαφορότροπη επισκόπηση των γενικών ζητημάτων. Σε παρόμοιο συμπέρασμα καταλήγει και ο ”Ιππίας ελάσσων”, ερευνώντας όμως κάτι άλλο: αν και κατά πόσον η αλήθεια διαφέρει από το ψέμμα.

Φαίδρος

Περιμάχητος διάλογος, που από την αρχαιότητα κιόλας, πότε προκαλούσε τον έπαινο και πότε την επίκριση για τις παράτολμες περί ηθικής ιδέες του, οι οποίες ανπτύσονται τεχνικότατα και με παραστατικό λυρισμό. Πραγματεύεται τον έρωτα, το κάλλος και όλα τα ανάλογα ψυχικά συναισθήματα, αντικρούοντας και συμπληρώνοντας έναν σχετικό λόγο του Λυσίου και αποδείχνοντας, ταυτόχρονα, πως η ρητορική μόνο με τη φιλοσοφία μπορεί να αναχθεί σε τέχνη.

Αλκιβιάδης Α’

Αλκιβιάδης Β’

Η αυτεπίγνωση, το ”γνώθι σαυτόν”, κι ακόμη βαθύτερα η θεώρηση του εσωτερικού κόσμου μας τίθεται στον ”Αλκιβιάδη” σαν αφετηρία και βάση της εξύψωσης του ανθρώπου. Αφού διευκρινισθεί πρακτικά, ότι χωρίς την αυτεπίγνωση δεν έχουμε ορθή αντίληψη του δικαίου και του ωφελίμου, μετά γενικεύεται η ιδέα της αυτεπίγνωσης και η ωφέλεια που έχουμε απ’ αυτήν παρουσιάζεται σαν εκείνο που κατ’ εξοχήν τελειοποιεί τον άνθρωπο και που τον εξυψώνει προς το θείο. Έτσι, οι αντιλήψεις του διαλόγου τούτου είναι ο πυρήνας, μπορεί να πει κανείς, της Νεοπλατωνικής Φιλοσοφίας. Ο συναπτόμενος διάλογος ”Αλκιβιάδης Β” ξεκινόντας απο το ότι οι άνθρωποι προσεύχονται για να ζητήσουν πολλές φορές επιβλαβή πράγματα, καταλήγει στο ότι αγνοούμε το τί είναι το ωφέλιμο και τί το αγαθό.

Ιππαρχος Οι αντεραστές

Στον πρώτο από τους δύο αυτούς διαλόγους, τον ”Ίππαρχο”, ερευνάται τι είναι τι είναι η αγάπη του κέρδους και πιο γενικά, η τάση του ανθρώπου να ωφεληθεί από τον διπλανό του και να επικρατήσει και κατά πόσο μια τέτοια τάση είναι βλαβερή και άδικη. Αφού αποδειχθεί η σχετικότητα των παρόμοιων αντιλήψεων, συμπερένεται ότι η φιλοκέρδια είναι μια φυσική ανθρώπινη ροπή.

Στους ”Αντεραστές” εξετάζεται τι είναι φιλοσοφία και κατά πόσον και πως ωφελεί, κατακρίνονται δε αυτοί που την απλή πολυμάθεια την παρουσιάζουνε σαν σοφία.

Ερυξίας, Αξίοχος, Αλκυών

Στον πρώτο από τους τρεις αυτούς διαλόγους ερευνάται τί είναι πλούτος και κατά πόσον μπορεί να είναι ωφέλιμος στον άνθρωπο. Στο δεύτερο, τον ”Αξίοχο”, γίνεται επισκόπηση της εσωτερικής πίστης που έχει ο άνθρωπος για την ψυχή και η πίστη τούτη προβάλεται έμμεσα σαν εκμηδένιση του φόβου του θανάτου. Στην ”Αλυόνα”, ποιητικά και με κάποιο μυστικισμό, ερμηνεύεται η μεταμορφωτική δύναμη της ύλης της φύσεως.

Παρμενίδης

Ο Παρμενίδης και ο Ζήνων ο Ελεάτης υποστηρίζουν δογματικά το ενιαίο του σύμπαντος, αποδείχνοντας με πλήθος μεταφυσικούς ισχυρισμούς το αδύνατο της πολλαπλότητας των όντων. Μα ο Σωκράτης, με αλλεπάλληλες ερωτήσεις τους φέρνει σε αντιφάσεις, για να προκύψει τελικά ως βαθύτερο συμπέρασμα του διαλόγου, η σχετικότητα των ανθρωπίνων γνώσεων και το σφαλερό της δογματικής θεωρίας.

Συμπόσιον

Σε συμπόσιο όπου γιορτάζεται η νίκη του πλούσιου δραματικού ποιητού Αγάθωνα, οι συνδαιτυμόνες αποφασίζουν να εγκωμιάσουν, κάθε ένας χωριστά, τον έρωτα. Τελευταίος μιλάει ο Σωκράτης για να ορίσει ότι ο έρωτας, όπως τον εννοούν όλοι, είναι η επιθυμία του ανθρώπου για την ομορφιά. Στην διήγησή του περιλαμβάνει τον μύθο της γέννησης του έρωτα, γεμάτο βαθύ και υψηλό μυστικισμό, και παρουσιάζει ιδεολογικά τον ερωτικό πόθο σαν φιλοσοφική έφεση, ως τάση προς ευδαιμονία και μαζί αθανασία. Ο ξαφνικός ερχομός του Αλκιβιάδη, μεθυσμένου, που πειράζει φιλικά τον Σωκράτης, επιβεβαιώνει παραστατικά τη σωκρατική ιδεολογία.

Ευθύδημος

Ο διάλογος αυτός αποτελεί σφοδρή επίθεση και επίκριση των αμφιγνωμιών, των σφαλερών συλλογισμών και της κενότητας της σκέψης και των γνώσεων των σοφιστών, όχι τόσο των επιφανών και φιλοσοφούντων, όσο των κοινών ρητορευόντων. Ορισμένοι υπαινιγμοί αφορούν στον Αντισθένη και στον Ισοκράτη.

Μένων

Από τους πιο λιτούς πλατωνικούς διαλόγους, που δείχνει εντούτοις την ευρύτητα και την πολυμέρεια του μεγάλου φιλοσόφου. Εξετάζει και αναλύει την αρετή, αν και κατά πόσον είναι έμφυτη στον άνθρωπο. Η μαθηματικά διατυπωμένη σκέψη, η αλληλουχία και η ακρίβεια των συλλογιστικών επιχειρημάτων καθώς και η οικονομία του, που περιορίζει αυστηρά το θέμα του, πλησιάζουν τον διάλογο αυτόν στη λεγόμενη, κιόλας, θετική φιλοσοφία.

Θεάγης. Περί δικαίου. Περί Αρετής.

Στον πρώτο από τους τρεις αυτούς διαλόγους ο Πλάτων εξετάζει το τι είναι σοφία και αν μπορεί να διδαχθεί και θέτει σαν βάση της μόρφωσης και της επίδοσης του ανθρώπου την εσωτερική φυσική κλήση του. Στον διάλογο αυτό γίνεται πολύ λόγος από τον Σωκράτη για το γνωστό δαιμόνιό του.

Στον δεύτερο ερευνάται αν η αντίληψη του δικαίου είναι έμφυτη ή επίκτητη και στον τρίτο αν μπορεί να διδαχθεί ή όχι η αρετή για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η αρετή είναι θείο δώρο.

Φίληβος

Στην ερώτηση που βασίζεται το αγαθό ο Φίληβος απαντά προβάλλοντας την ηδονή και ο Σωκράτης αντιπροβάλλει τη φρόνηση. Κι αφού δειχτεί ότι για τον άνθρωπο είναι σημαντικότερη η φρόνηση, ως κάτι πεπερασμένο και αντιληπτό, συμπεραίνεται ότι ο συνδυασμός φρονήσης και αρετής οδηγεί στο αγαθό.

Πρωταγόρας

Ύστερα από ωραία και ειρωνική περιγραφή των επιδειχτικών και φαντασμένων τρόπων των σοφιστών, γίνεται συζήτηση, ανάμεσα στον Σωκράτη και τον Πρωταγόρα, περί αρετής. Επιδέξια φέρνοντας σε αδιέξοδο τον σοφιστή, ο Σωκράτης αποδείχνει πως η αρετή είναι αυτοδίδαχτη κι ύστερα, μεταστρέφοντας τους συλλογισμούς του την παρουσιάζει σαν αποτέλεσμα γνώσης.

Κριτίας

Αναφερόμενος στη μυθολογούμενη χώρα της Ατλαντίδος, της οποίας μας δίδεται ποιητική και εξαιρετικά παραστατική περιγραφή, ο Πλάτων διατυπώνει εδώ το ιδανικό, κατά την αντίληψή του πολιτικό και κοινωνικό σύστημα: έναν συνδυασμό μοναρχίας και ομοσπονδιακής οργάνωσης.

Λάχης

Ο διάλογος αυτός θέτει σαν βάση της ανατροφής την ανδρεία, κι από ηθική κι από υλική άποψη. Εξετάζοντας το τι είναι ανδρεία και μην καταλήγοντας σε κανέναν ορισμό, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι αρετές δεν μπορούν να καθοριστούν θεωρητικά και απόλυτα.

Λύσις

Διάλογος μεταξύ Σωκράτη και ωραίων εφήβων στην παλαίστρα, που ερευνά τα σχετικά με την φιλία που αρμόζει στους νέους απέναντι των μεγαλυτέρων τους και πιο γενικά την φιλία σαν ατομική και κοινωνική αρετή.

Η Απολογία του Σωκράτη

Το δράμα της δίκης και της καταδίκης του Σωκράτη και κυρίως η απλή και σοφή εξιστόριση της ζωής και της διδασκαλίας του όπως μας δίνεται από τον ίδιο τον Σωκράτη, ενώ απολογείται σαν υπεράσπιση του εαυτού του κατά των κατηγόρων του.

Ευθύφρων

Στο διάλογο αυτό εξετάζεται και αναλύεται με βαθύτητα φιλοσοφική και φιλελευθερισμό το τι είναι οσιότης, δηλαδή ευσέβεια, αρετή και νομιμοφροσύνη. Επικρίνοντας την πρόληψη και την κατά τύπους μόνο και παράδοση ευσέβεια, θέτει σαν αφετηρία και γνόμωνα της αληθινής ηθικής την έμφυτη και κατά συνείδηση ηθικότητα.

Γοργίας

Συζήτηση του Σωκράτη με τον διάσημο σοφιστή της αρχαιότητας Γοργία, που δίδασκε πως η τυπική μόρφωση, η επιστημονική πολυμάθεια, όπως λέγεται σήμερα, αρκεί για ν’ αναδειχθεί ένας άνθρωπος. Θέμα της συζήτησης είναι αν η ρητορική πετυχαίνει να δώσει την υπεροχή, πράγμα που αποκρούει ο Σωκράτης, αποδείκνύοντας πως η αληθινή μόρφωση είναι αυτή που θεμελιώνεται πάνω στη φιλοσοφία.

Μενέξενος

Μοναδικός στο είδος του διάλογος, γιατί αποτελώντας τάχα εγκώμιο για Αθηναίους που έπεσαν στον πόλεμο, γραμμένο από την Ασπασία, στην πραγματικότητα δεν είναι παρά λεπτή και ειρωνική σάτυρα της φλύαρης ρητορίας και των ρητόρων της εποχής εκε΄πινης, των οποίων μιμείται με θαυμαστή τέχνη το ύφος και την παραλογιζόμενη σοφιστεία.

Τίμαιος

Αποτελεί σύστημα μεταφυσικής φιλοσοφία περί γενέσεως του κόσμου και περί φύσεως του ανθρώπου, που παρουσιάζει πολλή συγγένεια με τις θεωρίες των Πυθαγορείων. Ο Τίμαιος αναπτύσσει βαθύτατες ιδέες για τον χαρακτήρα του κόσμου και ο Σωκράτης διευκρινίζει, συντελώντας στην ενάργεια και την παραστικότητα του πλατωνικού ύφους.

Ιων. Μίνως. Δημόδοκος. Σίσυφος. Κλειτοφών.

Ο Ίων, ο πρώτος από τους διαλόγους αυτούς ελέγχει την επιπόλαιη γνώση.

Ο Μίνως αναφέρεται στις περί του δικαίου και της αρετής γενικές και σχετικές αντιλήψεις.

Ο ”Δημόδοκος ξεκινώντας από το ερώτημα, αν και από ποιούς πρέπει να ζητάμε συμβουλές, ανάγεται, πιό γενικά, στην εξέταση του τρόπου και του ποιού της επίκτητης μόρφωσης. Ο ”Σίσυφος” αναλύει τι είναι πρακτική και τι θεωρητική σκέψη και πόσο είναι ωφέλιμη. Ο ”Κλειτοφών”, τέλος, επισκοπώντας τις περί ηθικής αντιλήψεις, αποδυκνείει τη σχετικότητά τους.

Πολιτεία

Το πρωτοτυπότερο και πλαστικώτερο από τα πλατωνικά έργα, αποτελούμενο από δέκα βιβλία. Το πρώτο βιβλίο, που αναφέρεται στην δικαιοσύνη, γίνεται η αφετηρία για να διατυπωθεί μετά η ιδέα του ιδανικού πολιτεύματος. Η οριζομένη ισότητα δικαιωμάτων των πολιτών, ο διακανονισμός ίσης εργασίας, η κατανομή των πολιτών σε τρεις τάξεις, η εξίσωση ανδρών και γυναικών, η κοινογαμία και η κοινοκτημοσύνη, αποκλεισμός των ποιητών, ο περιορισμός της αύξησης του πληθυσμού, οι πρωτόρρυθμες γενικές αρχές του κοινωνικού και αστικού δικαίου, συνδυαζόμενες σε οργανικό σύστημα στο έργο αυτό, αποτελέσανε την αφετηρία πολλών φιλοσοφικών, κοινωνιολογικών και πολιτικών θεωριών. Έτσι, που και από την άποψη αυτή αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα δημιουργήματά της ανθρώπινης σκέψης.

Νόμοι και επινομίς

Το πιό ώριμο από τα έργα του Πλάτωνα, σε δώδεκα βιβλία. Ο διάλογος, στον οποίο δεν παρουσιάζεται πιά, διδάσκοντας ή ελέγχοντας, ο Σωκράτης, μα κάποιος ανώνυμος Αθηναίος, δηλαδή ο Πλάτωνας, διεξάγεται κατά το διάστημα μιάς πορείας από την Κνωσσό ως το άντρο του Διός μιάς ημέρας. Στον διάλογο παίρνουνε μέρος ο Λακεδαιμόνιος Μέγιλος και ο Κρητικός Κλεινίας, που εκπροσωπούν τα δύο περιφημότερα αρχαία πολιτεύματα, το μινωικό και το σπαρτιατικό. Εδώ δε θα συναντήσουμε περιγραφές χαρακτήρων και επεισόδια, κάθε συζητητής παρουσιάζεται απλά σαν εκπρόσωπος μιάς ορισμένης θεωρίας, για να διατυπωθεί τελικά η ώριμη φιλοσοφική αντίληψη του Πλάτωνα σε πολιτικό σύστημα, επιδεχτικό εφαρμογής. Η ”Επινομίς”, αποτελώντας συνέχεια των ”Νόμων” είναι ταυτόχρονα και μιά επεξήγηση τους συχνά.

Επιστολές και όροι

Οι αποδιδόμενες, από την αρχαιότητα κιόλας, επιστολές στον Πλάτωνα, αναφέρονται στις φιλοσοφικές αντιλήψεις του και δίνουν πλείστες όσες λεπτομέρειες για την ζωή του μεγάλου φιλοσόφου. Με τις ”Επιστολές” συνεκδίδονται και οι ”’Οροι”, ερμηνεία δηλαδή, ειδικών λέξεων και φιλοσοφικών όρων που συναντόνται στα διάφορα έργα του Πλάτωνα.